Parafia Św. Mikołaja w Krakowie

Kościół św. Mikołaja w Krakowie to jeden z najstarszych kościołów na tym terenie. Już w XI w. wzmiankowany był jako drewniana kaplica, a od XII w. jako murowany kościół. Opiekę sprawowali nad nim benedyktyni tynieccy, którzy w 1456 r. oddali kościół wraz z uposażeniem Uniwersytetowi Krakowskiemu. Ze względu na swe położenie poza murami miasta kościół św. Mikołaja wielokrotnie ulegał zniszczeniom, bądź od żywiołu, bądź od działań wojennych. Płonął w 1376 i 1527 r. a w 1652 r. został uszkodzony wylewami Wisły. Największych zniszczeń doznał jednak w czasie potopu szwedzkiego (1655-1656), kiedy to został niemal doszczętnie zburzony. Podjęto się jego odbudowy w stylu już barokowym i konsekrowano w 1682 r. Kolejne wielkie szkody materialne poczyniły działania wojenne w 1768 r. w czasie konfederacji barskiej, kiedy to nie tylko ograbiono i zdewastowano kościół ale i spalono plebanię, szkołę i wikarówkę. Świątynię odnowiono ponownie ok. 1783 r. XII-wieczny romański kościół był niewielką kamienną budowlą, składającą się z kwadratowej nawy i takiejż kruchty. Relikt tej pierwszej murowanej świątyni przetrwał jako część północnej ściany nawy (wys. 3,35 m) i jest obecnie eksponowany w kaplicy MB Bolesnej. Na przełomie wieków XIII i XIV dokonano rozbudowy kościoła, przedłużając prezbiterium, a od północy dostawiając niemal kwadratową zakrystię (dziś kaplica MB Bolesnej). Wnętrze nakryto sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. W latach 1320-1350 dostawiono od zachodu korpus z narożnymi przyporami, a już istniejącą, starszą część przekształcono w prezbiterium, które zakończono wielobocznie i opięto przyporami w następnych latach. W drugiej połowie XVI w. wybudowano nową zakrystię, przylegającą do starej, ale większą od niej. W wieku następnym wydłużono korpus nawy o jedno przęsło i dostawiono od północy nawę boczną. Odbudowa po zniszczeniach potopu szwedzkiego wykorzystała stare fundamenty, ale mury obniżono do wysokości 2 m. Wzniesiono świątynię barokową ze sklepieniami kolebkowymi. Ostatni etap rozbudowy przypadł na lata 1906-1907. Wtedy to do korpusu dostawiono nawę południową.
Kościół św. Mikołaja w Krakowie to, w obecnym kształcie, barokowa trójnawowa i trójprzęsłowa bazylika z wydłużonym czteroprzęsłowym prezbiterium. Od północy przylega do prezbiterium kaplica Matki Bożej Bolesnej, która pierwotnie pełniła rolę skarbca i zakrystii. Od strony południowej kruchta i zakrystia. Nawa główna, prezbiterium i zakrystia nakryte są sklepieniami kolebkowymi na gurtach, zaś nawy boczne i kruchta sklepieniami krzyżowymi. Główne wejście, z barokowym kamiennym portalem z lat 1677-1684, usytuowane jest od zachodu. Po jego bokach znajdują się półkoliste nisze z kamiennymi figurami śś. Piotra i Pawła z 1888 r. (poprzednie były drewniane).
Wyposażenie…
– Ołtarz główny jest późnobarokowy. Pochodzi z lat 1754-1762, a jego architektem był najprawdopodobniej Włoch Franciszek Placidi. Fundatorem zaś, jak głosi napis w kartuszu nad mensą ołtarzową, prepozyt Franciszek A. Wilkoszewski, profesor Uniwersytetu Krakowskiego. Ołtarz wykonany został z czarnego i różowego marmuru dębnickiego. W latach 1767-1783 ozdobiono jego nastawę rokokowymi uszami po bokach oraz posągami czterech Ojców Kościoła Wschodniego: śś. Bazylego, Grzegorza z Nazjanzu, Jana Damasceńskiego i Jana Złotoustego. Figury ustawiono przy kolumnach i po bokach na konsolach. W ołtarzu widnieje malowany na desce obraz z przedstawieniem św. Mikołaja, pochodzący z XVI w. Został on najprawdopodobniej przeniesiony z innego, nieistniejącego już ołtarza św. Mikołaja. W 1825 r. ozdobiono go posrebrzaną sukienką i umieszczono w złoconej ramie. W zwieńczeniu znajduje się obraz Wniebowzięcia NMP z 2. poł. XVIII w. W 1834 r. wykonano balustradę ołtarza. Tabernakulum powstało w 1 poł. XIX w.
– Dwa ołtarze boczne w prezbiterium pochodzą z XVII w. Jednokondygnacjowe, flankowane pojedynczymi kolumnami. Ołtarz na ścianie północnej poświęcony jest św. Janowi Nepomucenowi i prezentuje jego wizerunek. Po przeciwnej stronie znajduje się ołtarz św. Józefa z obrazem św. Józefa z Dzieciątkiem z przełomu XVIII i XIX w. W predellach obu ołtarzy umieszczono obrazy a poniżej malowane antepedia.

 – W nawie głównej znajdują się dwa późnobarokowe ołtarze boczne, również jednokondygnacjowe, flankowane kolumnami. Po stronie północnej jest ołtarz Chrystusa Miłosiernego z obrazem Serca Pana Jezusa z 1898 r., aut. Piotra Nizińskiego., po stronie południowej ołtarz Matki Bożej z obrazem Matki Bożej Niepokalanie Poczętej z XVIII w. W predelli tego ołtarza oglądać możęmy XVIII-wieczną rzeźbę św. Rozalii.

 – W nawie północnej, pełniącej funkcje kaplicy brackiej Bractwa św. Anny, umieszczono ołtarz p.w. śś. Anny, Józefa i Joachima, konsekrowany w 1682 r. Wykonany według projektu Andrea Pozzo. Obraz w ołtarzu przedstawia Świętą Rodzinę otoczoną przez anioły i świętych. Wyszedł on spod pędzla Michała Stachowicza, w 1812 r. Na przeciwległej ścianie nawy wisi dugi, bardzo podobny obraz, tych samych rozmiarów, przypisywany Szymonowi Czechowiczowi. Poza ołtarzem św. Anny znajduje się tu także ołtarz Ukrzyżowania, pochodzący z XVIII w.

Pośrodku ołtarza znajduje się rzeźbiona Grupa Ukrzyżowania z XVIII w. na tle XIX-wiecznego obrazu olejnego, przedstawiającego Jerozolimę.

– W przylegającej do nawy północnej kaplicy Matki Bożej Bolesnej znajduje się gotycka, z ok. 1430 r., rzeźba Matki Boskiej Bolesnej. Pochodzi ona najprawdopodobniej z Grupy Ukrzyżowania znajdującej się niegdyś w kościele św. Mikołaja. Należąca także, prawdopodobnie, do tego zespołu figura św. Jana została przekazana do kościoła p.w. Miłosierdzia Bożego w Krakowie (ul. Bandurskiego).

 – W nawie południowej usytuowano późnogotycki pentaptyk z lat 1490-1505. Trafił tutaj w XIX w. z wyburzonego, a mieszczącego się dawniej nieopodal, kościoła św. Gertrudy. Rozmontowany poliptyk złożono i przyozdobiono neogotycką ramą autorstwa Władysława Łuszczkiewicza. W jego części środkowej znajduje się scena Koronacji Marii. Na dwóch parach obu, dwustronnie malowanych i obrotowych skrzydeł, znajdują się wizerunki świętych: Wiktorii, Doroty, Katarzyny, Heleny, Agnieszki, Barbary, Małgorzaty, Jana Ewangelisty, Jana Chrzciciela, Hieronima, Szczepana, Eustachego, Pawła, Piotra, Floriana, Stanisława, Bartłomieja, Wojciecha, Wacława, Wawrzyńca, Leonarda, Grzegorza, Jakuba, Mateusza, Jerzego, Marcina i dwóch nieznanych świętych.

-W tej samej nawie, na ścianie południowej, wisi wczesnorenesansowy obraz (1515-1520) Sacra Conversazione, czyli Święta Rozmowa. Przedstawia stojące postacie MB z Dzieciątkiem, a po Jej bokach śś. Mikołaja i Stanisława Biskupa, umieszczonych na tle krajobrazu.

– Na uwagę zasługują także znajdujące się w prezbiterium:
– Chrzcielnica z brązu, ufundowana w 1536 r. przez Stanisława i Katarzynę Czayka. W 1874 r. sprawiono dla niej nową pokrywę zwieńczoną figurką Jana Chrzciciela.
 — Rokokowe, XVIII-wieczne stalle, zwieńczone gzymsem, na którym znajdują się kartusze z herbem Uniwersytetu Jagiellońskiego. W każdym polu, nad rzędami siedzisk, znajdują płyciny a w nich obrazy, malowane prawdopodobnie przez Piotra Nizińskiego i umieszczone tam po 1905 r.. Przedstawiają one najważniejsze wydarzenia z życia Świętej Rodziny oraz działalności Jezusa.

– Organy na rokokowym chórze muzycznym, pochodzą z 1750 r.

– XVIII-wieczna ambona rokokowa umieszczona została na północnej ścianie łuku tęczy.
– We wnętrzu kościoła zachowały się nagrobki, epitafia i tablice upamiętniające związane z parafią i zasłużone dla niej postaci. Na uwagę zasługuje tu późnorenesansowy nagrobek Klemensa Krupki z Wieliczki (zm. 1604), umieszczony w prezbiterium kościoła.

Bibliografia:
R. Henoch-Marendziuk, Wyposażenie kościoła św. Mikołaja w Krakowie [w:] Studia z dziejów kościoła św. Mikołaja w Krakowie, pod red. Z. Klisia, Kraków 2002, s. 137-154.
Kościół parafialny pw. Świętego Mikołaja, Kraków-Wesoła, red. J. Jędrys, Kraków 2008.